थारुन्ह्क लौव वर्ष एवं बर्का टिउह्वार माघ अइना एक महिना बा । यी टिउह्वारम थारुन्ह्क परम्परागतसे मन्टि अइलक संस्था (मटावाँ/बरघर/भलमन्सा प्रथा) जोर्गिल बा । माघम माघी डेवानी कर्ना, बर्षदिनके लेखाजोखा कर्ना, बिटलबर्षके समिक्षा कर्ना व अइना बर्षके कार्ययोजना बनैना व गाउँ गाँउक मटावाँ चयन कर्ना कैजिठा । यी काम कर्ना हुइलक ओर्से थारुन्हक् लाग माघ महत्वपूर्ण टिउह्वार मान्जिठा ।
मटावाँ गाउँक प्रमुख व्यक्ति हुइना हुइलक् ओर्से हरेक वर्ष मटावाँ चयन करबेर सक्कुज चासो लेना कर्ठ । पाछक समयम मटावाँ चयनम राजनीतिफे घुसल डेख पर्ठा । राजनीति दलके मनैसकेसम आपन दलके मनैया अर्थात आपन फे भरके मनैह मटावाँ बनाइ पैलसे चुनाउवके ब्याला कुछ चलखेल करसेक्जैठा कि कैख आपन मनैन आघ सर्ठ । ज्या होस्, मटावाँ प्रथा थारुन्हकलाग महत्वपूर्ण सस्था हो ।
थारु गाउँके पूजापाठठेसे मर्नीकर्नीसम मटावाँके अगुवाइम हुइना कर्ठा । तर, मटावाँके अगुवाइ कर्नाम आम्हिन फे ठर्यनके सहभागिता एकदम न्यून बा । मटावाँ/बरघर/भलमन्सा प्रथाके क्षेत्रम काम कर्टि अइलक थारु साहित्य संस्कृति प्रतिष्ठान लमहीके तथ्यांक अनुसार एकप्रतिशतसे कम ठ¥यनके सहभागिता हुइलक डेख परल बा ।
प्रतिष्ठानके निर्देशक डा. कृष्णराज सर्वहारीके अनुसार तीन पालिका (लमही नगरपालिका, बारबर्दिया नगरपालिका व राप्ती सोनारी गाउँपालिका) म मटावाँनके डाटा संकलन करबेर २७८ ज मटावाँ बाट । यी मध्य १० ज जन्नि मनै मटावाँ चलैटी आइल बाट कलसे ठठर्यन समुह ३ ज केल डेख परल बाट ।
उहमार अइना यी माघम मटावाँके अगुवाइ कर्नाम ठर्यनके सहभागिता बह्राइकलाग आबहसे जुरमुराई पना बा । थारुन्हक पहिचान व अस्तित्वसे जोर्गिलक यी सस्थाम जन्नी–ठर्यनके सहभागि कराइपर्ना आवश्यक बा । मटावाके नेतृत्व कर्ना मनै निहोख कौनो कौनो गाउँम यी प्रथा हेरैटी गैइलक ओर्से यिहिन बचाइलाग जन्नी–ठर्यन नेतृत्व हस्तान्तरण करर्ठा ।
पाछक समयम स्थानीय तहम मटावाँ/बरघर/भलमन्सा प्रथाह कानुनी मान्यता डेना काम हुइटी बा । स्थानीय तहम ऐन, कानुन बनाख मटावाँ/बरघर/भलमन्सा हुकन गाउँके सामाजिक कामठेसे विकासके कामम स्थानीय सरकारसे फे जोर्टि गैइलकओर्से याकर नेतृत्व कर्नाम जन्नी–ठर्यनके सहभागिता बह्राइ पर्ना डेख पर्ठा । गाउँक अग्रज, बुह्राइल मनैन के नेतृत्वम मटावाँ/बरघर/भलमन्सा निमन्ना कलक् निहो कि याकर आकर्षण, महत्व बहाईलाग व परम्परागत ज्ञान, सीपके पुस्तान्तरणके लाग मटावाँम जन्नी–ठ¥यन ज्वर्ख याकर नेतृत्वम जन्नी–ठर्यन आनसेक्लसे यी सस्थाके दिगोपना हुइना डेख पर्ठा ।